De Europese Unie heeft onlangs de AI-verordening, ook bekend als de AI Act, goedgekeurd. Deze baanbrekende wetgeving heeft verstrekkende gevolgen voor de toepassing van kunstmatige intelligentie (AI), ook binnen Nederlandse gemeenten. In dit artikel duiken we diep in de implicaties van deze wet en bieden we gemeenten praktische handvatten om zich voor te bereiden op de nieuwe regelgeving.
De kern van de EU AI-verordening
De AI-verordening is ’s werelds eerste alomvattende wetgeving voor AI en heeft een tweeledig doel: het stimuleren van innovatie en het beschermen van publieke waarden [2]. Voor gemeenten betekent dit een delicate balans tussen het benutten van AI-kansen en het waarborgen van fundamentele rechten en democratische principes [1].
Risicogebaseerde aanpak
Een kernaspect van de verordening is de risicogebaseerde benadering. De wetgeving categoriseert AI-systemen in vier risiconiveaus, elk met eigen regels en verplichtingen [3]:
- Onaanvaardbaar risico: Deze AI-systemen zijn verboden en moeten binnen 6 maanden na inwerkingtreding van de wet worden uitgefaseerd.
- Hoog risico: Veel gemeentelijke toepassingen zullen waarschijnlijk in deze categorie vallen.
- Beperkt risico: Hiervoor gelden voornamelijk transparantieverplichtingen.
- Minimaal risico: Deze systemen zijn toegestaan zonder aanvullende wettelijke verplichtingen.
Implicaties voor gemeenten
Hoog-risico AI-systemen
Gemeenten die werken met hoog-risico AI-systemen, zoals toepassingen in kritieke infrastructuur, onderwijs, werkgelegenheid en openbare diensten [5], moeten voldoen aan strenge verplichtingen:
- Uitvoeren van een Fundamental Rights Impact Assessment
- Implementeren van een risicomanagementsysteem
- Opzetten van een robuust systeem voor gegevensbeheer
- Opstellen van gedetailleerde technische documentatie
- Garanderen van transparantie en adequate informatievoorziening aan gebruikers
- Waarborgen van betekenisvol menselijk toezicht
- Verzekeren van nauwkeurigheid, robuustheid en cyberveiligheid
Uitdagingen voor gemeenten
- Expertise en capaciteit: Vooral kleinere gemeenten kunnen worstelen met het aantrekken van de benodigde technische expertise voor AI-implementatie en compliance [1].
- Administratieve lasten: De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) waarschuwt dat de administratieve verplichtingen proportioneel moeten zijn ten opzichte van het doel van de AI-verordening [1].
- Financiële impact: De certificering van een AI-systeem kan aanzienlijke kosten met zich meebrengen, geschat op 10-14% van de ontwikkelingskosten [1].
- Innovatie vs. compliance: Er bestaat een reëel risico dat gemeenten innovatieve AI-toepassingen links laten liggen vanwege de complexiteit van de nieuwe regelgeving [1].
Stappenplan voor gemeenten
Om adequaat te reageren op de nieuwe AI-verordening, raden wij gemeenten aan de volgende stappen te ondernemen:
- Inventarisatie: Breng zorgvuldig in kaart welke AI-systemen momenteel worden gebruikt of ontwikkeld binnen de gemeente.
- Risicobeoordeling: Categoriseer deze systemen volgens de risiconiveaus van de AI Act. Besteed extra aandacht aan potentiële hoog-risico toepassingen.
- Compliance planning: Ontwikkel een gedetailleerd stappenplan om aan de verplichtingen te voldoen, met prioriteit voor hoog-risico systemen.
- Expertise opbouwen: Investeer proactief in training van bestaand personeel en de werving van specialisten met AI-expertise.
- Samenwerking: Zoek actief de samenwerking op met andere gemeenten, kennisinstellingen en experts om resources en expertise te delen.
- Ethiek en transparantie: Implementeer robuuste processen voor ethische beoordeling en transparante communicatie over AI-gebruik richting burgers.
Tijdlijn en implementatie
De implementatie van de AI Act volgt een gefaseerde aanpak [3] [6]:
- 12 juli 2024: Publicatie in het Official Journal
- 1 augustus 2024: Officiële inwerkingtreding van de AI Act
- Binnen 6 maanden: Verbod op onaanvaardbaar-risico AI wordt van kracht
- Binnen 1 jaar: Aanwijzing van toezichthouders en publicatie van handhavingsbeleid
- Na 2 jaar: Volledige toepassing van de verordening
Conclusie en vooruitblik
De EU AI-verordening stelt Nederlandse gemeenten voor significante uitdagingen, maar biedt tegelijkertijd een helder kader om AI verantwoord en effectief in te zetten. Door proactief te handelen en de nodige voorbereidingen te treffen, kunnen gemeenten zich positioneren als voorlopers in het ethisch en compliant gebruik van AI.
Het is cruciaal dat gemeenten nu beginnen met het in kaart brengen van hun AI-toepassingen en het opbouwen van de benodigde expertise. Door samen te werken, kennis te delen en actief te participeren in nationale en Europese discussies over AI-governance, kunnen Nederlandse gemeenten een leidende rol spelen in de verantwoorde digitale transformatie van de publieke sector.
De AI Act biedt niet alleen uitdagingen, maar ook kansen. Gemeenten die nu investeren in compliance en ethische AI-implementatie, zullen in de toekomst beter gepositioneerd zijn om de voordelen van AI te benutten voor verbeterde dienstverlening en efficiëntie, terwijl ze het vertrouwen van hun burgers behouden en versterken.
Laten we deze nieuwe regelgeving aangrijpen als een kans om AI in te zetten op een manier die niet alleen innovatief is, maar ook volledig in lijn met onze democratische waarden en de rechten van onze burgers.
